گیاهشناسی

اين گياه بومي آفريقا و داراي ۱۱جفت کروموزوم(۲n=۲۲)مي باشد. گياهي يک ساله و تک پايه بوده و از لحاظ گلدهي جز گياهان روز خنثي مي باشد. جام گل زرد مايل به سبز است و داراي پنج لوپ مي باشد. گياهي علفي با سيستم ريشه اي قوي و داراي ريشه هاي فرعي فراوان تا عمق ۲۰ الي ۳۰ سانتي متري خاک است.

ساقه هندوانه خزنده با مقطع پنج ضلعي و کرکدار مي باشد. برگ ها قلبي شکل با بريدگي هاي عميق و به رنگ سبز خاکستري و بدون گوشوارک بوده گل هاي نروماده هندوانه به طور جداگانه روي يک بوته قرار دارند و گل ها در محور برگ ها به طور انفرادي واقع شده اند که تعداد گل هاي نر بيشتر از ماده بوده است و تخمدان ها داراي ۳ تا ۵ حفره مي باشد. همچنين گرده افشاني در هندوانه با حشرات به ويژه زنبور عسل انجام مي گيرد.ميوه هندوانه سته گوشتي نا شکوفا است که داراي پوستي صاف و سفت و براق است و به رنگ هاي مختلف سبزخيلي روشن تا سبز خيلي تيره (سياه) ديده مي شود .
رنگ گوشت قرمز ميوه بازار پسندي بيشتري دارد ورنگ غالب در ارقام تجاري هندوانه است اما انواع هندوانه هايي با رنگ گوشت صورتي زرد و سفيد نيز وجود دارد.

** مناطق مهم کشت هندوانه در ايران
توليد تابستانه : ورامين – سمنان – مشهد – اصفهان – همدان – تبريز
توليد پاييزه : دزفول
توليد زمستانه : جيرفت – کهنوج – ميناب
توليد بهاره : جيرفت – کهنوج – ميناب – دزفول – ايرانشهر
مهمترين ارقام بومي هندوانه در ايران عبارتند از : هندوانه شريف آبادي – بهار همدان – محبوبي – قرق – هندوانه آستارا – بابل – هندوانه ديم آذربايجان – هندوانه خانمي وارقام بومي ديگري که براي توليد تخمه (آجيل) کشت وکار مي شوند. . از ارقام خارجي که در دهه هاي گذشته وارد ايران شده و جايگزين ارقام بومي شده اند عبارتند از:هندوانه چارلستون گري – فرفاکس – ديکسي کويين – شوگر بي بي – کريمسون سوييت – چارلي –جوبيلي

** مشخصه ي ارقام پرمصرف در ايران:
-هندوانه چارلستون گري
داراي پوست سبز روشن.گوشت قرمز و دراز و کشيده مي باشد و به پوسيدگي گلگاه حساس است که درايران به هندوانه مهندسي نيز معروف مي باشد .
-هندوانه کريمسون سوييت
داراي خطوط سبز تيره و روشن هستند.
-هندوانه شوکر بي بي :
هندوانه گرد بدون خطوط و به رنگ سبز تيره مي باشد.

** نياز اکولوژيکي
هندوانه براي رشدو نمو طبيعي خود احتياج به فصل گرماي طولاني دارد .بذر آن در درجه حرارت بين ۱۵تا ۲۰درجه سانتي گراد جوانه زده و سبز مي شود. نسبت به سرما حساس بوده و صدمه مي بيند .
هندوانه در آب و هواي گرم و خشک و همچنين در مناطق گرم و مرطوب به خوبي رشد مي کند . البته در آب وهواي مرطوب خطر ابتلا گياه به بيماري هاي قارچي زيادتر خواهد بود.
بهترين خاک براي پرورش هندوانه زمين هاي شني رسي مي باشند. در اين گونه زمين ها مي توان محصول زودرس توليد کرد . البته خاک بايد از نظر مواد آلي غني باشد در غير اين صورت بايد آنرا به وسيله دادنکود حيواني کافي تقويت کرده و يااينکه هندوانه را بعد از گياهاني مانند شبدر و يونجه که زميني حاصلخيز از خود بر جاي مي گذارد کشت کرد
هندوانه حساسيت چنداني نسبت به اسيديته خاک ندارد با اين وجود PHخاک نبايد از ۵ کمتر باشد .بهترين PH خاک براي کشت هندوانه۶تا ۷ مي باشد.

** کود
مقدار مرغوبيت محصول هندوانه بستگي زيادي به جنس خاک و مواد غذايي موجود در آن دارد . هندوانه در زميني خوب رشد مي کند که داراي مواد آلي کافي باشد . بنابراين کود حيواني پوسيده به عنوان يک منبع غذايي اصلي اهميت زيادي دارد . ميزان مصرف کود حيواني قبل از کاشت در حدود ۱۵ تا ۲۰ تن در هکتار مي باشد . علاوه بر کود حيواني براي ارقام پر محصول که ميوه هاي درشت توليد مي کنند, کود شيميايي به مقادير ۱۰۰-۱۲۰ , کيلو گرم نيتروژن خالص , ۸۰ -۱۰۰ کيلوگرم اسيد فسفريک و ۱۰۰-۱۵۰ کيلوگرم پتاسيم خالص توصيه مي شود .
درانتخاب ارقام هندوانه براي کاشت بايد عواملي مانند مرغوبيت ميوه ,مقدار محصول ,قابليت حمل و نقل ,قابليت نگه داري در انبار و سازگاري با شرايط آب و هوايي منطقه کاشت مورد توجه قرار گيرد.

** روش هاي کاشت هندوانه
کشت هندوانه به دو صورت آبي و ديم انجام مي گيرد.
۱- کشت آبي : هندوانه آبي با توجه به جنس خاک و سطح زير کشت به روش سنتي (جوي و پشته عميق ) وروش جديد (شيارهاي کم عمق ) کاشته مي شود .
۱-۱- روش سنتي : اين روش را بيشتر در زمين هاي سنگين و سطح کوچک به کار مي برند. در اين روش زمين را طبق معمول در پاييز و يا اواخر زمستان شخم عميق زده و کود حيواني را همراه با فسفر و پتاسيم پخش کرده و سپس با يکي دو بار ديسک زدن کود را با خاک مخلوط وزمين را تا مدتي به حال خود باقي مي گذارند .
پس از مساعد شدن هوا خاک را با ديسک مجدد کاملا نرم کرده و پس از تسطيح به وسيله بيل يا نهرکن به فواصل حداقل ۴ متر نهرهايي به عمق ۵۰ سانتي متر و عرض ۷۵ سانتي متر ايجاد ميکنند

۲-روش جديد : دراين روش براي کاشت هندوانه در زمين هاي سبک و در سطح وسيع انجام مي گيرد . بهتر است جهت استفاده بهينه از آب موجود و همچنين براي به کار بردن هر چه بيشتر وسايل مکانيزه , تهيه زمين و آبياري با روش جديد انجام گيرد .
در اين روش پس از عمليات شخم ,کودپاشي , ديسک زدن و تسطيح زمين به جاي حفر نهرهاي عميق با استفاده از دستگاه فاروور که بيلچه هاي آن به فاصله ۲ تا ۲/۵ متر از يکديگر تنظيم شده و با تراکتور کشيده مي شود ,شيارهاي کم عمق در طول زمين حفر کرده و زمين به جوي و پشته تبديل مي شود .
لازم به ذکر است که جهت استفاده صحيح از اين روش بايد زمين کاملا تسطيح شده و شيب آن خيلي کم باشد . در اين صورت ديگر احتياجي به پته بندي نخواهد بود و همچنين از وسايل ماشيني براي سله شکني و از بين بردن علف هاي هرزه روي پشته ها مي توان استفاده کرد .
۳- کشت ديم : براي کاشت هندوانه ديم در اصل بايد از زمين هاي رسي که قدرت جذب و ذخيره آب بيشتري دارند استفاده کرد .براي ذخيره سازي آب به طور معمول زمين را کرت بندي کرده و در اواخر زمستان چندين بار به مدت طولاني آب را به داخل کرت ها هدايت مي کنند تا زمين به عمق زياد سيراب گردد .
در اوايل بهار پس از گاورو شدن زمين ,آن را شخم زده و با ديسک و ماله آن را نرم و صاف کرده و براي بذرکاري آماده مي سازند.

** زمان کاشت :

زمان کاشت بذر هندوانه تابع آب و هوا , منطقه کاشت و درجه حرارت مي باشد . بنابراين موقعي مي توان به کاشت بذر وجود داشته باشد و خطر سرماي ديررس و بارندگي هاي شديد بهاري برطرف شده باشد.

** آبياري
اگر چه هندوانه با دارا بودن ريشه هاي گسترده و عميق خود قادر است از رطوبت موجود خاک به خوبي استفاده کرده و به آبياري کم قناعت کند ولي در مورد بعضي از ارقام درشت که به عارضه فيزيولوژيکي ( پوسيدگي گلگاه ) حساس بوده و کاهش نوسان رطوبت در افزايش درصد ميوه هاي با پوسيدگي گلگاه موثر مي باشد .
بايد با توجه به جنس خاک دوره آبياري را طوري تنظيم نمود که گياه دچار نوسان خشکي و رطوبت نشود و هميشه از يک رطوبت کافي برخوردار باشد . البته آب کافي ضمن حفظ مرغوبيت ميوه ها در درشت شدن آ ن ها نيز موثر است .
بنابراين دوره آبياري هندوانه در روش سنتي هر ۱۰ - ۱۲ روز يکبار و در روش جديدهر ۶ - ۸ روز يکبار مي باشد.

** تنک کردن برگ ها :
بوته هاي هندوانه را پس از سبز شدن و درمرحله ۲ تا ۳ برگي بايد تنک کرد . براي اين منظور مي توان يک يا دو بوته سالم و خوب را نگه داري کرده و بقيه را حذف نمود . در موقع تنک کردن نبايد بوته هاي اضافي را با ريشه از خاک خارج کرد ,بلکه بايد آن ها را از سطح خاک قطع کرده تا به ريشه بوته هاي باقي مانده آسيبي نرسد . همزمان با تنک کردن مي توان براي جلوگيري از صدمه ديدن بوته ها در اثر وزش باد ,اطراف بوته ها را با خاک پوشاند.

** هرس بوته ها
هرس در هندوانه موقعي که ميوه ها به اندازه پرتقال شدند صورت مي گيرد . دو عدد ميوه بر روي هر بوته نگه داري شده و بقيه گل ها و ميوه ها حذف مي گردد . اين روش در ارقامي که هندوانه هاي درشت توليد مي کنندو معمول مي باشد ولي هندوانه هايي که توليد ميوه کروي و کوچک ميکنندو معمولا ۲ - عدد گل روي ميوه نگه داشته و بقيه را حذف مي کنند.
حذف ميوه ها باعث مي شود که مواد غذايي بيشتري به ميوه هاي باقيمانده رسيده و در نتيجه ميوه ها بزرگ و از نظر کيفيت بهتر خواهند شد.

** مبارزه با علف هاي هرز
از بين بردن علف هاي هرز به طور معمول با وسايل دستي و در صورت کاشت هندوانه با روش جديد (شيارهاي کم عمق ) با کمک کولتيواتوريا تيلر انجام مي شود . استفاده از علف کش براي مبارزه با علف هرز هندوانه توصيه نمي شود.

- هدايت بوته ها به طرف پشته :
بوته هاي هندوانه پس از تنک کردن و وجين علف هاي هرز به سرعت رشد کرده و تعداد زيادي ساقه توليد مي کنند که در جهات مختلف گسترده مي شوند . حال براي اينکه بوته هاو ميوه ها وارد جوي آبياري نشوند و آلوده به گل نشوند,بايد آن ها را به طرف پشته که محيطي خشک است هدايت کرد . با اين عمل ضمن قرار گرفتن بوته ها و ميوه ها در محيطي مناسب پوشش کاملي از شاخ وبرگ هندوانه نيز روي پشته ها گسترده شده و از رويش علف هاي هرز و از دست رفتن رطوبت جلوگيري به عمل مي آيد.

** بيماري هاي هندوانه :
- بيماري آبله (آنتراکنوز ) :

اين بيماري بيشتر در مناطق شمالي ايران به هندوانه صدمه وارد مي سازد که عامل آن نوعي قارچ به نام colletotrichium ميباشد که روي برگ ها,ساقه وميوه هندوانه لکه هاي آبله مانند به وجود مي آورد و باعث از بين رفتن گياه و کاهش عملکرد مي گردد . براي مبارزه و پيشگيري بايد ضمن رعايت تناوب ,انتخاب رقم مناسب ,مبارزه با علف هاي هرز ,شخم عميق زمستانه ,ضدعفوني کردن بذر و همچنين در صورت احتمال وجود بيماري ,مزرعه هندوانه را با سمومي مانند زيب به نسبت ۲در هزار سم پاشي نمود .
- بيماري سفيدک :

اين بيماري دروغين که عامل آن قارچي به نام pseudopernospora sp است ,ميتواند در هواي خيلي مرطوب تغييرات زيادي در عملکرد محصول و کيفيت هندوانه به وجود آورد .علائم ظاهري اين بيماري به صورت لکه هاي زاويه دار به رنگ زرد تا قهوه اي قرمز روي برگ ها مشاهده مي شود .
اين علايم مي تواند در پشت برگ ها و گاهي اوقات نيز توسط تعدادي ميسيليوم هاي بنفش رنگ مشخص گردد . روش مبارزه با آن ,طريقه پيشگيري بيماري است که از طريق سم پاشي با سموم مسي مثل Maneb يا Zinebانجام مي گيرد .
-بيماري پوسيدگي گلگاه :
نوعي بيماري فيزيولوژيکي به نام سوختگي يا پوسيدگي گلگاه (Blossum end rot ) است که به عنوان مثال هندوانه چارلستون گري به آن حساس بوده است .
علائم اين بيماري به صورت يک لکه قهوه اي که بعدا سياه مي شود و در نوک ميوه ظاهر شده و باعث از بين رفتن و ريز و نامرغوب ماندن ميوه مي شود .
عوامل مختلفي باعث به وجود آمدن اين بيماري فيزيولوژيکي مي شوند که کمبود کلسيم و عواملي مانند خشکي و کم آبي و مخصوصا کاهش رطوبت خاک و نوسان نامنظم مقدار آب در حد دور آبياري در تشديد بيماري بسيار موثر مي باشند . با استفاده از زمين هاي سبک و با PHکمتر از هفت و همچنين تنظيم دور آبياري و حفظ رطوبت دائمي خاک مي توان تا حدودي از شدت بيماري جلوگيري کرد.

** آفات هندوانه :
- آگروتيس : يکي از آفات مهم هندوانه مي باشد که به هندوانه ضرر ميرساند . يقه گياه در ابتداي رشد توسط آن تغذيه شده و موجب از بين رفتن گياه مي شود .
- شته سبز : از جمله آفات ديگر اين گياه است که از شيره نباتي اين گياه تغذيه مي کند.
- گراز ( خوک وحشي ) : از زمان هاي قديم خسارت زيادي به هندوانه وارد مي آورد . تغذيه کردن هندوانه هاي نارس و رسيده و نيز از بين بردن تمامي بوته ها مي تواند آنقدر شديد باشد که حتي يک شبه مزارع بزرگ را نابود نمايد.

** برداشت هندوانه :

هندوانه را بايد در مرحله رسيده کامل برداشت کرد , زيرا ميوه فقط در مرحله رسيده کامل به حداکثر شيريني و مرغوبيت خود مي رسد . براي تشخيص رسيده بودن و تعيين زمان برداشت از روش ها و علائم زير استفاده مي شود :
- فشردن ميوه بين دست ها : در صورت رسيده بودن به راحتي صداي فشرده شدن گوشت آن شنيده مي شود , در حالي که هندوانه نارس سفت بوده و به سختي فشرده مي شود .
- ضربه زدن با انگشت روي ميوه : هندوانه رسيده صداي خفه و بم دارد ,در صورتي که صداي هندوانه نارس زنگ دار است .
- تغيير رنگ : درحالت نارس آن قسمت از پوست ميوه که روي خاک قرار دارد ,سفيد رنگ و در حالت رسيده به رنگ زرد روشن تغيير مي يابد .
- خشک شدن پيچک مقابل ميوه : در کنار دم ميوه و روي بوته هندوانه ,پيچکي وجود دارد که هم زمان با رسيدن ميوه از سبز به قهوه اي تغيير رنگ داده و درمرحله اي که ميوه کامل مي رسد ,پيچک نيز خشک مي شود .
بنابراين خشک شدن پيچک کنار ميوه بهترين راه تشخيص هندوانه رسيده در مزرعه مي باشد.

 

 

 

 

کارشناس : علی جمالی